14 Mart 2018 Çarşamba

Çin Uyanınca … Yer Yerinden Oynar I - II


  Çin yenilik sisteminde ““tekno-nasyonalizmin” izleri görülmektedir

Başlık 1975 yılında Fransızcadan Cemal Süreya’nın çevirisi ile iki cilt olarak yayınlandığında çok ilgi çeken bir kitaptan alınma.[1] Çin’in uyandığını ve “uzun yürüyüşü”ne devam etmekte olduğunu biliyoruz. Bu nedenle Çin Komünist Partisi (ÇKP) kongreleri her zaman bütün dünya için önemli olmuştur. 18 Ekim 2017’de başlayan ÇKP Ulusal Kongresi’nde Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in konuşması da bütün dünyada siyasi ve toplumsal boyutlarıyla kelime kelime yorumlandı. Ülkemizde de sınırlı olarak haber olan ve değerlendirilen konuşma bu köşenin ilgi alanına giren yönü ile ele alınmaya çalışılacaktır.

Xi Jinping’in açılış konuşması dört ana başlık altında toplanabilir; Çin Sosyalizminin Yeni Dönemi, Toplumsal Problemlerin Değişimi, Yeni Dönem Sosyalizminin Fikir Temelleri, Sosyalist ve Modernleşmiş Güçlü Devlet.  Bu başlıklarda değinilen konuların ana hedefi ise “her yönden orta gelişmişlik düzeyinde bir toplum inşa etmede başarılı olunması” ve “halkın güçlü, daha iyi bir hayat yaşama arzusunun çabaların odak noktasını oluşturması” idi.

Xi Jinping konuşmanda bir önceki dönemi değerlendirirken, erişilen ekonomik başarıların yanı sıra, “Yeniliğe dayalı kalkınma stratejisinin uygulanmasın[da] … Çin'i bilim ve teknolojide yapılan büyük ilerlemelerle yenilikçi ülke haline getirme” konusunda önemli örnekler vermektedir. Bunlar, Tiangong-2 uzay laboratuvarının başarısı (kalıcı uzay laboratuvarının ilk adımı), insanlı derin deniz dalma aracı Jiaolong'un (batiskaf)  devreye alınması (derin deniz araştırmalarında Çin’i beşinci ülke konumuna getirdi. Test dalışlarında Mariana Trench’te      – 7.062 metreye kadar inildi), beş yüz metrelik açıklıklı dünyanın en büyük küresel teleskopu (Five-hundred-meter Aperture Spherical radio Telescope-FAST), karanlık madde sonda uydusu (Dark Matter Particle Explorer-DAMPE) Wukong'u, kuantum bilim uydusu Mozi’yi (iletişimde devrimsel boyutta değişimin kapısını açabilecek) ve C919 yolcu uçağıydı (Çin’i sivil havacılıkta yeni bir çağa taşıyacak ve Airbus 320 ve Boing 737’ye rakip bir yolcu uçağı). Örneklerin her biri arkasında önemli bilimsel bilgi ve teknolojiler olan ve gelecekte de bilimsel büyük başarıları getirecek atılımlar olarak değerlendirilmelidir.

Başkanlığa geldiğinden beri en sık kullandığı sözcüklerden birisi de yenilik olan Xi Jinping, yenilik konusuna bir önceki 18. Kongre’de de geniş yer vermişti. Merkez Komite önünde yaptığı konuşmasında “ülkenin genel kalkınmasının önüne ve merkezine yeniliği koyunuz” diyordu. Onun için yenilik “teorik, sistematik, teknolojik ve kültürel” yenilik anlamlarına gelmekteydi. Ancak batıdakinin aksine o günlerde özel sektörün yenilikteki öncülüğü yerine devletin öncülüğüne işaret etmekteydi. Yukarıda sözü edilen başarı örnekleri de bu kapsamda devletin eşgüdümü ve gözetiminde gerçekleştirilen büyük boyutlu ve yüksek teknolojili projelerdir. 

Yeni “tekno-nasyonalizm”


Çin yenilik sisteminde reformların ve açıklığın izlerinin görüldüğü yukarıdaki örnekler aynı zamanda giderek öne çıkmakta olan “tekno-nasyonalizme” de işaret etmektedir. Buna başlangıcı 19. Yüzyıla uzanan Batı’dan geri kalma endişesinin Çin Halk Cumhuriyeti’nin 1949’da kurulmasından sonra “öndekilere yetişme” gayreti olarak da bakılabilir. Öyle anlaşılıyor ki Çin “orta gelişmişlik hedefini” bizde olduğu gibi “milli ve yerli dört tekerleğe” değil bilim-teknoloji-yeniliğe dayalı bütünsel bir ulusal yenilik sistemine bağlamış durumda. Çin’in Nano-bilimde 1999-2014 arasında yapılan bilimsel yayınlarda ABD ve Japonya’dan sonra üçüncü sırada olması bunun bir başka örneği olsa gerek.


Çin Uyanınca … Yer Yerinden Oynar – II

Hedef Çin’i “yenilikçilerin ülkesi” yapmak

Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in 2020-2035 yılları için koyduğu hedeflerin ilk sırasında “Çin’in ekonomik ve teknolojik gücünün belirgin biçimde artması ve yenilikçilikte küresel bir lider olması” yer almaktadır.
Modern bir ekonomi yaratmanın zorunluluğundan söz ederken de “Toplam faktör verimliliğini arttırmamız ve teknolojik yenilik, modern finans ve insan kaynakları ile reel ekonominin eşgüdümlü gelişmesini destekleyen bir endüstriyel sistemin oluşturulmasını hızlandırmamız gerekiyor” demektedir.

“Çin’i yenilikçilerin ülkesi yapmak”


İngilizce çevirisinde 25.000 sözcükle verilen Xi Jinping’in ÇKP Ulusal Kongresi’nde yaptığı konuşmada “Çin’i yenilikçilerin ülkesi yapmakayrı bir başlık olarak ve 233 sözcükle yer almaktadır. Bu başlık altında “yenilik, kalkınmanın arkasındaki birincil yönlendirici güç ve modern bir ekonominin inşası için stratejik bir destek” olarak tanımlanmaktadır.
Bu bölümde bilimsel çalışmalara vurgu yapılarak, “Uygulamalı bilimlerdeki temel araştırmaları güçlendireceğiz, önemli ulusal bilim ve teknoloji projelerini başlatacağız ve temel jenerik teknolojilerde, yenilikçi uç teknolojilerde, modern mühendislik teknolojilerinde ve “tahrip edici” teknolojilerde yeniliklere öncelik vereceğiz” hedefi gösterilerek [bunlar] “dijital Çin ve akıllı toplum (smart society) oluşturmak için güçlü bir destek sağlayacaktır” denmektedir.
Piyasa odaklı sistem
Ulusal düzeyde bir sistem kuruluyor olsa da küresel bir lider oyunculuk hedeflendiğinden bu sistemin  piyasa odaklı olacağı söylenmektedir, “Ulusal yenilik sistemimizi geliştirecek … bilim ve teknoloji yönetimi sistemini daha da reforme edeceğiz ve teknolojik yenilik için işletmelerin ana oyuncular oldukları ve girişimcilerin, üniversitelerin ve araştırma enstitülerinin ortak çabaları ile artımlı etki (sinerji) yarattığı piyasa odaklı bir sistem geliştireceğiz. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerce yapılan yenilikleri destekleyeceğiz ve bilim ve teknolojideki gelişmelerin uygulanmasını teşvik edeceğiz.  
Yenilikçilik kültürünü destekleyecek ve fikri mülkiyetin yaratılması, korunması ve uygulanmasını güçlendireceğiz. Stratejik olarak önemi alanları çok sayıda dünya klasmanında bilim insanı ve teknolojistle, genç bilim insanlarıyla ve mühendislerle olduğu kadar yüksek başarımlı yenilikçilik ekipleriyle beslemeliyiz.”

Yenilikçilik stratejisi


Çin Bilimler Akademisi Başkanı Profesör Bai Chunli, Çin’in yenilikçilik stratejisini üç boyutlu ‘zizhu chuangxin’ kavramı ile şöyle özetliyor, ilki bilim ve teknolojide Çin’e özgü yenilikler yapmak, ikincisi birçok teknolojik yeniliği bir araya getirip ‘bütünleşik’ yenilikler yaparak yeni ürünlerin üretiminde en üst noktaya erişmek, üçüncüsü yeniden yenilik yapmak için transfer edilen teknolojilerin [öğrenilip] içsellleştirilmesi. 

Yenilik; "bir halkın ruhu ve bir ülkenin refah kaynağı"


Xi Jinping sanayi-üniversite-araştırma bütünleşmesinin gerekliliği bağlamında yeniliği "bir halkın ruhu ve bir ülkenin refah kaynağı" olarak tanımlamaktadır.
Eğitimin güçlendirilmesinin, ulusal yenilenme arayışı için temel önemde olduğuna işaretle “Yükseköğrenimin tüm potansiyelini ortaya çıkartmaya çalışırken Çin üniversitelerini dünya çapında üniversitelere dönüştürmek ve dünya çapında disiplinler geliştirmek için daha hızlı hareket edeceğiz” denilmektedir.
Kapitalist dünya, Çin’in sağladığı piyasa ekonomisi olanaklarından da yararlanarak Çin’e büyük yatırımlar yapabilmekte, Ar-Ge merkezlerini ve üretim birimlerini Çin’e taşıyabilmektedir. Batı Çin’i daha fazla “piyasacı” yapmak için özendirmekte ve zorlamakta ise de Çin liderliğinin kendilerine özgü bir modelle (bu modele bir isim bulmak iktisatçıların işi olsa gerek) bilim-teknoloji-yeniliği bir süre daha devletin öncülüğünde götüreceği anlaşılmaktadır.
Bu yazılar Herkese Bilim Teknoloji Dergisi'nin 89. ve 91. sayılarında yayınlanmıştır

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder